قداست و امر قدسی، مقوله ای تفسیری و ارزش گذار در قلمرو دین است و بی حضور چنین معنایی، هیچ دینی شایستگی نام دین را نخواهد داشت. از سوی دیگر، در حوزه جامعه شناسی، بر اساس رابطه تنگاتنگ «ارزش ها» و «هنجارها» می توان در کنار مقدس شمرده شدن زمان و مکانی خاص در یک جامعه، هنجارهای مرتبطی را نیز مشاهده کرد. هدف از مقاله حاضر، بررسی گزاره های هنجاری مربوط به مکان ها و زمان های مقدس در سه کتاب قرآن، تورات و انجیل و مشابهت ها و تفاوت های آنهاست که به کمک نرم افزاری خاص با «روش تحلیل محتوای عمقی» که یکی از روش های مختلط کمی - کیفی است، پردازش تحلیل و تفسیر شده است. نتایج جستجو در سه کتاب مقدس، دستیابی به 10 هزار و 396 گزاره هنجاری بود که در 123 دسته جای گرفت. دسته ای از آن ها به تعداد 295 گزاره، مضمون مکان های مقدس و دسته دیگر با 301 گزاره، مضمون زمان های مقدس را داشت. به این ترتیب 7.5 درصد بایدها و نبایدهای سه کتاب مذکور، متمرکز بر هنجارهای مکان ها و زمان های مقدس بود که جداول آن در مقاله آمده است. به موجب جداول مذکور، تورات به مراتب بیش از دو کتاب دیگر به بایدها و نبایدها در رابطه ما و مکان های مقدس و همچنین ما و زمان های مقدس پرداخته است. در داخل دسته مکان های مقدس، سهم گزاره های هنجاری مربوط به ما و اشیاء مقدس در تورات به مراتب بیش از قرآن و انجیل است. از آن سو، انجیل به مراتب بیش از دو کتاب دیگر حاوی هنجارهای مرتبط با عبادتگاه ها (کلیسا، کنیسه و...) است؛ ضمن آنکه کمترین تعداد گزاره های هنجاری مرتبط با ما و زمان های مقدس را می توان در انجیل یافت. گزاره های هنجاری مرتبط با ماه های حرام فقط در قرآن دیده شد و انجیل و تورات فاقد چنین مضمونی هستند. در ادامه مقاله، فهرستی از 596 گزاره هنجاری استخراجی، همراه با شماره شناسایی آن ها که نماینده آدرس دقیق آیه منبع گزاره هاست، فهرست شده است. در پایان مقاله، مدل تقارن مضامین پنجگانه هنجارهای مکان ها و زمان های سه کتاب مقدس محاسبه و ترسیم شده است. از نکات قابل توجه این مدل، دستیابی به ضریب همبستگی فی معادل 7.0 میان مضمون اعیاد و ایام مقدس + اشیاء و اماکن مقدس است.

این نوشتار، پژوهشی تاریخی و توصیفی تحلیلی در حوزه جامعه شناسی فرهنگ است. وبر در زمره یکی از پایه گذاران جامعه شناسی سه خط مشی تاریخی را برای توجیه قدرت در یک ساختار سیاسی معرفی کرد. او این شیوه های ناب را اقتدار فرهمندانه، اقتدار سنتی و اقتدار عقلانی قانونی نامید. یک سده پس از بیان این نظریه روند تاریخی را، که ذکر می شود، می توان برای این سه شیوه پیشنهاد کرد: فرهمندی باستانی، توارث تاریخی و دولت مدرن. هدف این پژوهش بنیادی نظری که داده های کیفی آن به شیوه اسنادی گردآوری شده اند، پی جویی تغییر مکان نگاهبانی از شیء مقدس/ برگزیده در این تحول درزمانی است. این نوشتار تلاش دارد ویژگی های این گونه اشیا را توصیف و روند تغییر جایگاه پاسداشت آن ها را در طول تاریخ در بافتی جامعه شناختی بررسی کند. برای فهم ماهیت شیء مقدس از تعاریف دورکهیم و اوتو استفاده شده و به یاری دیدگاه کانت درباره زیبایی و والایی کیفیت زیباشناختی ارتباط انسان با این اشیا تبیین شده است. نیایشگاه و کاخ را می توان مکان های پیشامدرن پاسداشت شیء مقدس/ برگزیده و هم بسته با دو شیوه ابتدایی تر اقتدار دانست، اما در دوره مدرن، موزه به منزله مهم ترین بنیاد برای نگاهبانی از اشیای برگزیده جایگزین این مکان ها شده است. موزه اشیا را در فرایندی از برگزیدگی، جداسازی و چارچوب بندی، موزه ای می کند. ممکن است اشیای مذهبی در روند ورود به موزه تقدس زدایی شوند یا اشیا روزمره مقدس سازی شوند. خلاف نیایشگاه، موزه تاثیر همسانی بر همه بازدیدکنندگانش ندارد. تجربه ارتباط با شیء مقدس در موزه امری اختیاری، غیرالزامی، درونی، شخصی و برآمده از پیشینه، سن، دل بستگی و دانش هر بازدیدکننده است.

موزه ها در گذار از دگرگونی های بنیادی، در جهان امروز، از مکانی مختص نگهداری و صیانت نفایس، رویکردی در تکریم انسان را در پیش گرفته اند. آن ها، به عنوان بستری برای خلق معنا همواره با نگاهی مبتنی بر خدمت رسانی به بازدیدکننده، سعی در شناخت برداشت های دیدارکنندگان به هدف ارتقا کیفیت بازدید رادارند. مفهوم تجربه زیسته بازدیدکننده، ظرفیت قابل توجهی برای توضیح دریافت ها از موزه داشته و به عنوان امری فردی و ذهنی، در هم پوشانی سه بستر فردی، فیزیکی و فرهنگی – اجتماعی صورت می پذیرد. پژوهش حاضر، از طریق بازتعریف و انسجام بخشیدن به مفهوم تجربه بازدیدکننده موزه در مکان مقدس، به بسط دانش در این خصوص می پردازد. این مقاله باهدف آشکارسازی ماهیت، چگونگی و خوانش تجربه بازدیدکنندگان موزه های موجود در حرم مطهر امام رضا (ع) به مثابه مکان مقدس صورت می پذیرد. این پژوهش ازنظر هدف کاربردی و رویکرد تفسیری با راهبرد کیفی است. روش پژوهش در بخش نظری، بازبینی سامانمند منابع و در بخش مورد پژوهی، تحلیل محتوای کیفی جهت دار را برگزیده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد تجربه بازدیدکننده موزه در مکان مقدس، به دلیل تسری قداست از بستر مکان در دو حوزه درون فردی و برون فردی تجربه تاثیر می پذیرد. تجربه بازدیدکننده در موزه های حرم مطهر امام رضا (ع) علیرغم تاکید بر بعد شناختی تجربه توسط متصدیان موزه، بیشتر سمت وسوی تجربه دینی را دارد.

با شیوع کووید-19 در اواخر سال 1398، برای جلوگیری از شیوع بیماری، اماکن مقدس و مناسک جمعی در اکثر نقاط دنیا، و نیز ایران، برای مدتی نامعلوم تعطیل شد. از جمله مقاصد زیارتی همچون مشهد که از محبوب ترین زیارتگاه های ایرانیان بودند دسترس ناپذیر شدند. این وضعیت تجربه ای را برای زایران ایرانی ایجاد کرد که پیش تر در حافظه جمعی و دین زیسته ایرانیان معاصر بی سابقه بود. این شرایط، مرزهای امر قدسی و عرفی، و محدوده عاملیت امر قدسی و عرفی را به شدت مسیله مند کرد. با توجه به اینکه چنین رخداد و تجربه ای در مطالعات جامعه شناسی دین در ایران تا کنون مورد بررسی قرار نگرفته، در پژوهش حاضر، ضمن تحلیل 14 مصاحبه نیمه ساخت یافته، تجربه زایران مستمر از امر قدسی تجسدیافته در مکان مقدس در زمانی واکاوی شد که مکان مقدس به دلیل شیوع بلای طبیعی تهدیدکننده بقا به مدت نامعلومی رسما از دسترس خارج شده بود. در این پژوهش سه موضع متفاوت در برابر تعطیلی حرم در بین مشارکت کنندگان شناسایی شد: موافقان، مخالفان، و مخالفان محافظه کار. بررسی تجربه عاطفی مشارکت کنندگان حاکی است آنها عواطف متناقضی را تجربه کردند. در بررسی مواجهه شناختی مشارکت کنندگانمشخص شدموافقان تعطیلی حرم در برخورد با ناهماهنگی شناختی و تهدید هویت دیندارانه شان راهبردهایی را اتخاذ کردند که عمدتا بر بازتعریف، بازتفسیر، گزینش، و برجسته سازی بعضی خوانش های الهیاتی و فقهی در مقابل برخی دیگر از خوانش ها و فهم ها بود به طوری که بتوانند چالش های فوق برای دینداری شان را حل و فصل و تعدیل کنند. اقلیت مخالفان، با تفسیری تقدیرگرایانه، حکومت و موافقان تعطیلی را به اصیل و صادق نبودن در ارادت به امام و محافظه کاری / مصلحت اندیشی سیاسی متهم می کردند. معدود مخالفان محافظه کار نیز به دلیل اهمیت و جهه جهانی و سیاسی حکومت شیعی، به رغم نارضایتی، این مصلحت اندیشی را درک می کردند. در نهایت، مواجهه عملی زایران با این ممنوعیت توصیف شده است.

از دیرباز مکان های آیینی نقش اصلی در توسعه و ریخت شهر ایفا می کرده اند اما امروزه رشد سریع شهرها به ویژه شهرهای بزرگ منجر به تغییر و تحولات گستردۀ کالبدی، فعالیتی و عملکردی شده است. این تحولات باعث شده عرصه های عمومی شهری که روزگاری مقر شیرین ترین خاطرات مردم و عظیم ترین رویدادها و مهم ترین مکان برای رویارویی شهروندان بوده است، به گذرگاه هایی ناآشنا، بی روح و سخت بدل شوند؛ به گونه ای که قدرت کشف و درگیری انسان با فضا را از میان برده اند. محور آیینی امام رضا (ع) به عنوان آستانة ورود به مکان مقدس، یک محور فعال شهری در بافت سنتی شهر است که از دورۀ پهلوی تاکنون کیفیت دسترسی به این مرکزیت را تعریف کرده و از مهم ترین ارزش های مکان مندی فضا برخورداراست. اما امروزه به دلیل تحولات کالبدی و شکاف هایی که با گذشتۀ تاریخی خیابان به وجود آمده، هویت مکانی محور را خدشه دار کرده است. هدف از این مقاله، ابتدا تبیین عوامل مؤثر بر عدم تداوم هویتی مکان وسپس بررسی مؤلفه ها و ویژگی هایی است که به منظور ایجاد مکان مندی در محور امام رضا (ع)، نیازمند بازتعریف دوباره در فضا هستند. روش پژوهش تحلیلی-توصیفی و بر مبنای اسناد، منابع کتابخانه ای و مشاهدات میدانی است. یافته های پژوهش نشان می دهد تداوم کالبدی در محور امام رضا (ع) ضمن حفظ جنبه های هویتی و جلوگیری از گسست تاریخی محور با گذشتۀ خود، قادر به حل مشکلات ارتباطی-عملکردی به بهترین نحو است. به طوری که استمرار مکان مندی در محور، ملزوم به وجود این ویژگی ها بوده و فقدان هرکدام موجب تضعیف مکان مندی ودر نتیجه منظر آیینی محور می شود.